Имя народного писателя Чувашии Александра Артемьева знает и стар и млад. Его повести и романы изучают в школе, старшее поколение увлеченно читает и обсуждает их: Саламби с Тамарой, Валентин Актаев с Варсуном Аюхиным и другие герои до сих пор заставляют говорить о себе и спорить. Не зря произведения писателя вошли в золотой фонд чувашской литературы.
На днях в Чувашском книжном издательстве вышла в свет книга Александра Артемьева «Пĕрле тÿснĕ тантăшсем» (Друзья познаются в беде). Ее редактор-составитель – Василий Кошкин-Кервень, художник – Ирина Калентьева. Тираж новинки ‒ 1000 экземпляров. В издание вошли три повести: «Алтăр çăлтăр (Çăлтăр çумăрĕ)» /Большая Медведица (Звездопад)/, «Симĕс ылтăн (Пĕрле тÿснĕ тантăшсем)» /Зеленое золото (Друзья познаются в беде)/, «Юлашки юрă» /Последняя песня/.
Как пишет Василий Кервень, даже после выхода в свет «Избранного» (1986, 1-й том) Александр Артемьев продолжал редактировать повести «Алтăр çăлтăр» (Большая Медведица) и «Симĕс ылтăн» (Зеленое золото). В книгу «Çăлтăр çумăрĕ» (Звездопад), изданную в 1995 году, они вошли в исправленном варианте. Эти исправления учтены и в новом издании. Поэтому оно особенно будет интересно преподавателям и учителям, студентам и школьникам. Ознакомившись с книгой, читатель узнает, почему повесть «Алтăр çăлтăр» получила второе название «Çăлтăр çумăрĕ».
Произведения писателя отличаются проникновенным лиризмом и тонким знанием психологии. Они вошли в число самых востребованных в чувашской литературе, высоко оценены критиками и литературоведами. Герои Александра Артемьева не раз оказываются на грани жизни и смерти, но остаются верными военной присяге, сохраняют нравственную чистоту. После Победы бывшие фронтовики приступают к восстановлению разрушенного народного хозяйства, где их также ждут немалые испытания.
Читатели имеют возможность ознакомиться с отрывком литературного обзора «Çутă талант» (Яркий талант) Геннадия Хлебникова-Шанара. Данная статья была предисловием 1-го тома «Избранного» А. Артемьева. Большую ценность имеет и послесловие Василия Кервеня «Тÿрлетĕвĕсем питĕ пĕлтерĕшлĕ» (Исправления очень важны). Редактор-составитель отмечает, что Александр Спиридонович не переставал исправлять свои произведения даже после их выхода в свет, в новых изданиях повести и романы печатались с существенными изменениями. Особо тщательно он оттачивал язык произведений. Василий Гаврилович приводит примеры, словно приглашая читателя в мастерскую писателя.
Красота родного языка, острые сюжеты, сильные герои, философские темы – в издании «Пĕрле тÿснĕ тантăшсем» есть все. Для ценителей чувашской литературы оно станет настоящим подарком.

Александр Артемьевăн «Пĕрле тÿснĕ тантăшсем» кĕнеки пичетленсе тухрĕ

Александр Артемьев чăваш халăх писателĕн ятне илтмен-пĕлмен чăваш çук-тăр. Унăн хайлавĕсене шкул ачисем шĕкĕлчеççĕ, аслисем юратса вулаççĕ, хĕрÿ сÿтсе яваççĕ. Салампипе Тамара, Валентин Актаевпа Варсун Аюхин тата ытти сăнарсем паян та вулакансене калаçтараççĕ, тавлаштараççĕ. Ахальтен мар Александр Спиридоновичăн произведенийĕсем чăваш литературин ылтăн çÿпçине кĕме тивĕç пулнă.

Çак кунсенче Чăваш кĕнеке издательствинче Александр Артемьевăн «Пĕрле тÿснĕ тантăшсем» кăларăмĕ пичетленсе тухрĕ. Ăна пухса хатĕрлекенĕ тата редакторĕ ‒ Василий Кошкин-Кервен, ÿнерçи ‒ Ирина Калентьева. 1000 экземплярлă тиражпа кун çути курнă кĕнекене «Алтăр çăлтăр (Çăлтăр çумăрĕ)», «Симĕс ылтăн (Пĕрле тÿснĕ тантăшсем», «Юлашки юрă» повеçсем кĕнĕ.

Василий Кервен пĕлтернĕ тăрăх, Александр Артемьев «Суйласа илнисем» (1986, 1-мĕш том) тухнă хыççăн та «Алтăр çăлтăр», «Симĕс ылтăн» повеçсене 1995 çулта «Çăлтăр çумăрĕ» кĕнекинче çав тери нумай юсаса, хушса çырса кăларнă. Ку томра тÿрлетÿсене шута илнĕ. Çавăнпа шкул ачисене, студентсене вĕрентнĕ чухне унпа усă курни тĕрĕс те вырăнлă. Хайлавсенчи çĕнĕлĕхсем мĕнпур вулаканшăн та интереслĕ. Кĕнекепе паллашсан «Алтăр çăлтăр» повеçе «Çăлтăр çумăрĕ» хушма ят мĕншĕн пани те ăнланмалла пулĕ.

Çыравçăн чĕлхи сĕтеклĕ те пуян, лирикăллă çепĕçлĕхпе тыткăнлать, вуланăçем вулас килет. «Алтăр çăлтăр (Çăлтăр çумăрĕ)» повеçри пĕчĕк сыпăкрах туйăнать çакă: «Вунсаккăрта кам çамрăк пулман, кам кăна илĕртÿллĕ ĕмĕтпе киленмен. Эй, çăмăл çунатлă шухăш-ĕмĕт! Ăçта кăна илсе çитерместĕн эсĕ хавхалануллă, хĕрÿллĕ чĕрене! Яш чух пурсăмăр та телейлĕ малашлăха шаннă, паттăр ĕçшĕн, таса та хăватлă юратушăн çуннă, кашни пĕр лайăха çеç ăмсаннă, чи хÿхĕм хĕре куç хывнă. Мĕн ĕмĕтленни яланах сыпăнса пыман çав. Поэт калашле, яш чух эпир пурте юратнă, анчах пире савнă сахал...»

Кăларăмра Геннадий Хлебников-Шанарăн «Çутă талант» тишкерĕвĕн сыпăкĕпе паллашма май пур. «Суйласа илнисен» 1-мĕш томĕн умсăмахĕ пулнăскерĕнче литература критикĕ Александр Артемьевăн пултарулăхне тĕрлĕ енлĕн тĕпченĕ. Çĕнĕ кĕнекене «Тÿрлетĕвĕсем питĕ пĕлтерĕшлĕ» хыçсăмах та пуянлатать. Унăн авторĕ ‒ Василий Кошкин-Кервен. «Александр Артемьев пĕр-пĕр хайлавне вулакан патне çитернĕ хыççăн та ăна юсама пăрахман. Ăна май килнĕ таран лайăхлатма тăрăшнă, çĕнĕ кăларăмсенче улшăнусем кĕртнĕ. Писатель уйрăмах чĕлхепе тĕплĕ ĕçленĕ», ‒ тесе палăртать Василий Гаврилович. Хăйĕн сăмахне вăл курăмлă тĕслĕхсемпе çирĕплетет.

«Алтăр çăлтăр» повеçне те, 1962 çултах кун çути курнăскерне, «Суйласа илнисем» кĕнекинче (1986) алăпа çырса чылаях юсанă иккен. Сăмахран: «Анчах хальлĕхе, хăрушлăх çук чухне, куллен-кунхи интерессемпе пурăнатпăр: ĕçлетпĕр, вĕренетпĕр, юрататпăр, кÿлешетпĕр...» предложенире «интерессемпе» тенине туртса «куллен-кунхи» çумне «пе» хушса хунă. «Çăлкуçĕ патне çитсе шыв ĕçсен сукмак çинче сасартăк тăватă нимĕçе тĕл пултăмăр» предложенире «нимĕçе» «фашистпа» ылмаштарнă. Ку тÿрлетÿсем мĕнпе çыхăннине те асăнать Василий Гаврилович.

Тăван чĕлхе илемĕ, çивĕч сюжетсем, пархатарлă сăнарсем, шухăша яракан темăсем ‒ «Пĕрле тÿснĕ тантăшсем» кăларăмра йăлтах пур. Чăваш литературине юратакансемшĕн вăл чăннипех те пысăк парне.

Ольга АВСТРИЙСКАЯ.