Вышел четвертый том толкового словаря чувашского языка
Издание многотомного толкового словаря чувашского языка «Чӑваш чӗлхин ӑнлантаруллӑ сӑмах кӗнеки» началось в 2011 году. К настоящему времени изданы три тома, куда включены следующие буквы чувашского алфавита: первый том (2011, 2013) – А–И; второй том (2014) – Й–К; третий том (2016) – К–П. На днях в Чувашском книжном издательстве увидел свет очередной, четвертый том, данного словаря. Научный редактор – Г.А. Дегтярёв, редактор – Н.В. Вечеркина, художник – В.Н. Гончаров. Издание подготовлено к печати в соответствии с постановлением Научного совета Чувашского государственного института гуманитарных наук.
В четвертый том вошли три буквы чувашского алфавита: П, Р и С. В издании дается толкование устойчивых слов и словосочетаний, приводятся примеры их употребления. Словарь составлен с учетом изменений, которые произошли в лексике чувашского языка в постсоветское время. Примеры собраны с более двух тысяч чувашских произведений, газет и журналов.
Как отмечают составители словаря, эта работа является продолжением великого дела Н.И. Ашмарина, автора 17-томного «Словаря чувашского слова». Предназначен языковедам, студентам, а также тем, кто интересуется чувашским языком.
Ăнлантаруллă сăмах кĕнекин тăваттăмĕш томĕ пичетленчĕ
Тăван чĕлхе илемне, пуянлăхне сăмахсем кăтартса параççĕ. Вĕсем вара калама çук нумай, кашниннех темиçе пĕлтерĕш те тĕл пулать. Сăмахсене пĕр йĕркене пуçтарма, вĕсен йышне тата хăйне евĕрлĕхне сăмах кĕнекисем, словарьсем кăтартса параççĕ. Н.И. Ашмарин хатĕрленĕ 17 томран тăракан «Чăваш сăмахĕсен кĕнеки» – чăваш халăхĕн тупри, мăнаçлăхĕ. Унта чăвашсен авалхи пурнăçĕ, йăли-йĕрки, кун-çулĕ уççăн та туллин курăнать. Анчах ун хыççăн ăнлантару словарĕ пулман тесен те йăнăш мар.
Вăхăт малаллах шăвать, пурнăç улшăнать, çакна кура кивĕ сăмахсем манăçа тухса пыраççĕ, çĕннисем çуралаççĕ. Çакна пĕтĕмпех ăнлантаруллă сăмах кĕнеки кăтартса парать. Ăна хатĕрлес ĕç 1992 çултах пуçланнă, анчах та тĕрлĕ сăлтава пула ĕç малалла каяйман. Кун пирки тĕплĕн «Чăваш чĕлхин ăнлантаруллă сăмах кĕнекин» пĕрремĕш томĕнчи умсăмахра çырса панă.
Чăнах та, палăртса хунă словарь Чăваш патшалăх гуманитари ăслăлăхĕсен институчĕн ăсчахĕсем çине тăнипе хатĕрленчĕ, Чăваш кĕнеке издательствин ĕçченĕсем тăрăшнипе вулакансем патне çите пуçларĕ. Паянхи кунччен виçĕ томĕ кун çути курнă та ĕнтĕ: 2011 тата 2013 çулсенче пĕрремĕш том (А–И сас паллисем), 2014 çулта – иккĕмĕш (Й–К), 2016 çулта виççĕмĕш (К–П) томсем кун çути курчĕç.
Çак кунсенче Чăваш кĕнеке издательствинче черетлĕ, тăваттăмĕш, том «пиçсе тухрĕ». Ăна Чăваш патшалăх гуманитари ăслăлăхĕсен институчĕн Ăслăлăх канашĕ йышăннипе пичетленĕ. Ăслăлăх редакторĕ – Г.А. Дегтярев, авторсен йышĕ – Г.А. Дегтярев, А.П. Долгова, Ю.Ф. Ефимов, Н.А. Плотников, И.П. Семенова. Издательство редакторĕ – Н.В. Вечеркина. Ÿнерçи – В.Н. Гончаров.
Тăваттăмĕш тома виçĕ сас палли кĕнĕ – П, Р тата С. Авторсем кашни сăмахăн пĕлтерĕшĕпе е пĕлтерĕш ярăмĕпе туллин паллаштараççĕ. Сăмахран: «Сикчевлĕх – пулăм тикĕс аталанайманни, ĕç пĕр пек пулса пырайманни. Çĕршыв аталанăвĕн сикчевлĕхĕ статистика кăтартăвĕсенче туллин курăнса тăрать.(«Хыпар».) «Сĕмпĕлтет – калаç, уçăмсăр пупле* çыхăнусăр калаç. Кĕске йĕмне турта-турта сĕмпĕлтетет тăватă-пилĕк çулхи ача. (Н.Никитин)».
Пĕтĕмпе словарьте икĕ пин ытла хайлаври тата хаçат-журналти тĕслĕхсене илсе панă. Ăнлантару словарĕ чăваш чĕлхине хаклакансемшĕн, ăна тарăнрах пĕлме тăрăшакансемшĕн усăллă та интереслĕ пулĕ.