Айгиз Баймухаметовăн «Ан пăрах, анне!» кĕнеки кун çути курчĕ

«Ашшĕсĕр ача - çур тăлăх, амăшĕсĕр ача - хăр тăлăх», - тенĕ халăхра. Тăлăх нуши тăхăр сыпăклă: ăна кирек кам та кÿрентерме, хÿтĕлеме тивĕç çынсем те хур кăтартма пултараççĕ. Айгиз Баймухаметовăн «Ан пăрах, анне!» повеçĕнчи çичĕ пĕртăван ашшĕ-амăшĕн хÿтлĕхĕсĕр тăрса юлсан çакна пит аван туйса илет.
Нумай пулмасть Чăваш кĕнеке издательствинче пичетленсе тухнă кăларăма авторăн пĕр повеçĕпе пилĕк калавĕ кĕнĕ. Пушкăрт çыравçин хайлавĕсене чăвашла Дмитрий Моисеев куçарнă, редакторĕ - Ольга Иванова. Тиражĕ - 1000 экземпляр. Вăтам шкул ÿсĕмĕнчи ачасем валли хатĕрленĕ кĕнеке аслисен кăмăлне те каймаллискер. Вĕсенче хускатнă çивĕч ыйтусем тарăн шухăша яраççĕ, сăнарсен хуйхи-савăнăçĕ чĕрене пырса тивет. Йăлт вуласа тухсан та хăйсен тыткăнĕнчен вĕçертмеççĕ хайлавсем, вĕсенчи ĕç-пуç пуçран тухмасть. Ку пĕртте ÿстерсе калани мар.
Мĕн пирки ĕмĕтленме пултарать-ха ача. Тен, пылак çимĕç пирки, хитре теттеллĕ пулма, зоопарка çитсе курма, каникула ытларах тăсма, тен, хăвăртрах çитĕнме... Кашнин хăйĕн кăмăл-сунăмĕ, тĕллевĕ. Айгиз Баймухаметовăн «Ан пăрах, анне!» повеçĕнчи тĕп сăнар Ильяс вара: «Мĕншĕн манăн анне тĕрмере лармасть-ши. Хăçан та пулсан ирĕке тухса пирĕн пата килĕччĕ. Амиляна ăмсантăм, чунран ăмсантăм», - тет. Мĕн хистет-ши ачана çакăн пек хăрушă сăмахсем калама.
Малтан амăшĕ, унтан ашшĕ йывăр чире пула çĕре кĕрсессĕн Ильяс икĕ аппăшĕпе тата йăмăкĕпе пĕрле ача çуртне лекет. Çавăнпа: «Эпĕ аттепе анне чĕрĕлсе тăрасса кĕтме пултараймастăп-çке. Хăйĕн ачине тахçан пăрахса кайнă амăшĕ çеç ăна тепĕр хут ыталама пултарать», - тет арçын ача. Темĕн тĕрлĕ терт-асап тÿсме, усал сăмах илтме тивет пĕртăвансен. Çапах та вĕсем ырра шанма пăрахмаççĕ, çĕршыва юрăхлă çынсем пулма ĕмĕтленеççĕ. Ашшĕ-амăшĕ çумра мар пулин те вĕсен пилĕ-халалĕ ялан чĕрере-асра.
«Вăт çапларах пурăнатпăр, анне! Эсĕ çук пулсан та сан ăшшуна туятпăр, совеçе пĕлме, чыса упрама тăрăшатпăр», - тет Ильяс. Тантăшĕсем пасара канфет йăкăртма чупсан та вĕсемпе пĕрле каймасть. «Мĕн чухлĕ кÿрентереççĕ, çавăн чухлĕ ытларах лайăх çын пулас килет», - тĕв тăвать вăл. Ку сăмахсенче унăн çирĕп кăмăлĕ курăнать.
Çын тивĕçлĕхне таптас, пусарас текенсем пайтах ача çуртĕнче. Вĕсенчен пĕри - Даян. Тĕп сăнартан тăватă çул аслăскер унран пĕр çул кăна маларах вĕренсе пырать. «Темле майпа воспитательсем те, аслисем те унпа пĕр чĕлхе тупаççĕ». Директор та унпа япшар калаçать. «Воспитательсене итлемен ачасем те ун умĕнче пуç таяççĕ, Даян агай тесе чĕвĕлтетеççĕ». Ун пуçтахлăхĕпе чăрсăрлăхне пула Ильясăн пĕрре мар нуша кулачĕ тутанма тивет. Аслисем йăлт пĕлсен те курмăш пулаççĕ. Ачасен никама шанма, никамран пулăшу ыйтма çук - пĕр-пĕрне хÿтĕлемелли çеç юлать.
Даянпа ун тавра тĕпĕртетсе çÿрекенсем никама хĕрхенмеççĕ, шеллемеççĕ. Пĕринче Фарита, Ильясăн юлташне, хур кăтартаççĕ. Мĕн пулса иртнине вулакансем хайлавпа паллашсан пĕлейĕç.
Чуна хускатакан, чĕрене ыраттаракан йĕркесем пайтах кĕнекере. «Урăхла пулма та пултараймасть: çамрăк çыравçă хăй мĕн курни-тÿсни çинчен çырнă повеçре. Хайлаври тĕп сăнарăн Ильясăн прототипĕ - автор хăй», - палăртать Дмитрий Моисеев куçаруçă «Унăн кашни сăмахне çырса пырас килет» ум статьяра. Повеçри ача çурчĕн директорĕ Мавлида Нургалиевна та, Райфа аппа воспитатель те пурнăçран илнĕскерсемех. «Тăлăха юлсан пире Серменовăри ача çуртне вырнаçтарчĕç. Çавăнта куртăм та пурнăç мĕн тери хăрушă иккенне. Чăннипе, кăмăл-сипет тĕлĕшĕнчен ытлашши килĕшÿсĕррине эпĕ хайлава кĕртмесĕр хăвартăм», - каласа панă Айгиз Баймухаметов куçаруçа. Ум статья авторпа, произведение çырнин историйĕпе тĕплĕнрех паллаштарать.
Кăларăмри калавсенче те çамрăк çыравçă ача çуртĕнчи кулленхи пурнăçа çутатса парать. Сăнарсем ăмăртмалла вĕренеççĕ, чи çывăх çынсене курма, пылак çимĕçпе сăйланма, тăраниччен çиме ĕмĕтленеççĕ, туслăха хаклама хăнăхаççĕ.
Айгиз Баймухаметовăн хайлавĕсене Пушкăртстранра кăна мар, Раççейĕн тĕрлĕ кĕтесĕнче, ют çĕршывсенче пысăк хак параççĕ. «Ан пăрах, анне!», «Юмахсăр ачалăх», «Урам ачисем» кĕнекисем пушкăртла та, вырăсла та пичетленме ĕлкĕрнĕ. Çамрăк çыравçăн хайлавĕсене çирĕме яхăн чĕлхене куçарнă. Халĕ чăваш ачисем те «Ан пăрах, анне!» кĕнекене тăван чĕлхепех вулама пултараççĕ. Кăларăм аслисемшĕн те кăсăклă пуласса шанас килет. Эппин, унпа çемйипех паллашма васкăр.

«Без отца – полсироты, а без матери – и вся сирота. Сиротой жить – слезы лить», – гласят пословицы. Нелегко приходится в жизни без родителей: до всего приходится доходить самому, всякий может обидеть и оскорбить. Семь братьев и сестер из повести «Ан пăрах, анне!» (Не оставляй, мама!) Айгиза Баймухаметова, оставшись сиротами, испытали это на себе.
В книгу автора, недавно изданную в Чувашском книжном издательстве, вошли одноименная повесть и пять рассказов. Перевел произведения башкирского писателя на чувашский язык Дмитрий Моисеев, редактор – Ольга Иванова. Тираж – 1000 экземпляров. Книга адресована детям среднего школьного возраста, но она, без сомнения, заинтересует и взрослую аудиторию. Темы, затронутые в ней, заставляют задуматься, сопереживать героям. События, описанные в повести и рассказах, долго не отпускают, и в этих словах нет ни капли преувеличения.
О чем может мечтать ребенок? Возможно, о сладостях, красивых игрушках, может быть, побывать в зоопарке, продлить каникулы или быстрее вырасти… У каждого свои желания и цели. А главный герой повести «Ан пăрах, анне!» Айгиза Баймухаметова – Ильяс – завидует ровеснице Амиле. «Вот бы моя мама тоже сидела в тюрьме!» – думает он. Ведь тогда она смогла бы когда-нибудь вернуться. Что же заставляет мальчика говорить такие страшные слова?
Потеряв сначала мать, затем и отца, Ильяс вместе со своими сестрами попадает в среду «трудных» детей. «Я же не могу мечтать о воскресении родителей, это невозможно. Снова обнять своего ребенка может только та мать, которая когда-то его бросила», – рассуждает мальчик. Ему с сестрами приходится столкнуться с жестокостью как со стороны работников детского дома, так и со стороны самих воспитанников. Несмотря на это, они не перестают верить в добро, стараются всегда поступать по совести. Потому что чувствуют тепло матери и помнят ее слова, даже если самого родного человека нет рядом.
После школы некоторые мальчики ходят на рынок воровать конфеты. Как-то позвали и Ильяса. Но он не пошел с ними: нельзя расстраивать маму. «Чем больше обижают нас, тем крепче становится желание стать хорошим человеком», – признается главный герой. Эти слова говорят о силе его духа.
Есть в детском доме подростки, любящие поиздеваться над другими. Один из них – Даян. Он старше Ильяса на четыре года, учится всего лишь на год старше. Каким-то образом находит общий язык с воспитателями, да и директор общается с ним доверительно. Даян пользуется этим. Маленьким приходится тяжко – некому заступиться за них. Пожаловаться воспитательнице – себе дороже. Старшие не поверят, а Даян побьет за ябедничество. Так и приходится младшим воспитанникам терпеть и защищать друг друга, насколько это возможно.
Даян и его приспешники не жалеют никого. Однажды достается и Фариту, другу Ильяса. А что конкретно случилось – читатель узнает, ознакомившись с повестью.
«Ан пăрах, анне!» – пронзительная книга, трогающая за душу. «По-другому и быть не может: молодой писатель в повести пишет о том, что сам видел и пережил. Прототип главного героя произведения Ильяс – сам автор», – отмечает переводчик Дмитрий Моисеев в статье «Унăн кашни сăмахне çырса пырас килет» (Хочется записать каждое его слово). Статья подробнее знакомит с творчеством автора и историей написания произведений.
В рассказах А.Баймухаметов также описывает будни ребят из детского дома. Герои ходят в школу, мечтают увидеть родных, полакомиться сладостями, просто наесться, учатся ценить дружбу.
Произведения Айгиза Баймухаметова читают и знают не только в Башкортостане, но и в разных уголках нашей страны и за рубежом. Его книги «Не оставляй, мама!», «Детство без сказок», «Дети улицы» изданы не только на башкирском, но и на русском языке. Повести и рассказы молодого автора переведены на многие языки. Теперь и чувашские дети могут почитать книгу «Ан пăрах, анне!» на родном языке. Издание отлично подойдет для семейного чтения.